Dwupoziomowy kościół w Malni

Kościół parafialny w Malni jest dwupoziomowy. Stanowi zespół dwóch obiektów położonych jeden nad drugim. Około 500 m w kierunku wschodnim od kościoła znajduje się most na rzece Odrze, stanowiący integralną część autostrady A 4 Wrocław – Kraków. Około 2 km w kierunku północno-wschodnim widnieje kompleks cementowni w Choruli. Na północ od kościoła rozciągają się pola uprawne. Po wschodniej jego części znajduje się plac (tzw. taras dolny) przed wejściem do kościoła dolnego. Od strony południowej i wschodniej otoczony jest polami uprawnymi. Na wzgórzu, w kierunku południowym rozciąga się cmentarz parafialny. Ok. 150 m na południowy-wschód od kościoła usytuowano budynek plebani i od północnej jego strony postawiona została dzwonnica z trzema dzwonami.

Dwupoziomowy kościół w Malni.jpeg

Kościół w Malni położony jest w południowej części miejscowości, na wysoczyźnie przebiegającej w kierunku nowej autostrady. Stojąc niemalże w najwyższym punkcie wioski jest doskonale widoczną dominantą krajobrazową i urbanistyczną. Łagodne wzniesienie, na którym umiejscowiono kościół znakomicie pomaga właściwej ekspozycji obiektu, co ma niebagatelne znaczenie w przypadku budowli sakralnej.

Wyraz architektoniczny obiektu

Połączenie w jedność tak krańcowo różnych części obiektu jak zabytkowy kościółek drewniany i nowa część kościoła dolnego było zabiegiem autora projektu architektonicznego tyleż ryzykownym, co niosącym ze sobą możliwość uzyskania niespotykanego i pozytywnego efektu końcowego. W każdym wypadku: czy to wyrazu architektonicznego wynikającego z porównania dwóch historycznie odmiennych obiektów kościoła górnego i dolnego, czy to historycznie innych technologii wykonawstwa budowlanego, okazuje się, że zamierzony przez autora efekt zespolenia przyniósł zamierzony, końcowy pozytywny efekt. Najbardziej znaczące dla oceny tego efektu jest spojrzenie na kościół jako całość od strony północnej i nasuwająca się refleksja, że kościół właściwie jest całością, że nie ma w nim części wyraźnie innych. Mimowolnie wzrok przykuwa piękna w swym wyrazie bryła kościółka drewnianego, jednak zaraz pojawia się spostrzeżenie, że prosta forma prostopadłościanu kościoła dolnego stanowi wspaniałą podstawę dla ekspozycji kościoła górnego, prawie postument dla rozwiązania pomnikowego. Zamiar autorski okazał się ze wszech miar słuszny zwłaszcza na terenie wznoszącym się ku górze, w stronę cmentarza.

Techniczne aspekty połączenia obu obiektów kościoła*

Najistotniejszym problemem usytuowania dwóch kościołów jeden nad drugim w sytuacji, gdy z trzech stron kościół dolny jest zagłębiony w gruncie, okazuje się jego skuteczne doświetlenie. Zapewniono je poprzez fosy boczne, przyścienne, zabezpieczone od góry świetlikami. W ścianach kościoła dolnego zainstalowano okna z szybami witrażowymi. Efekt światła wpadającego do kościoła jest zaskakujący: nie pozwala na zorientowanie się czy światło wpada do wnętrza pośrednio, czy bezpośrednio. Kościoła dolnego nie można więc w żaden sposób odczytywać jako podziemnego, tym bardziej, że od strony wejścia głównego zaprojektowano szeroki pas szklanych drzwi. Słuszna wydaje się rezygnacja z połączenia wewnętrznego obu kościołów i oddanie tej roli schodom zewnętrznym.

* Prezentowany opis przygotował inżynier architekt Adam Szczegielniak, projektant obiektów nagrodzonych wysokimi odznaczeniami w dziedzinie budownictwa, m.in. I nagrodą „Mister Budownictwa 2000” za najpiękniejszy i najbardziej funkcjonalny projekt budynków Wyższego Seminarium Duchownego, Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego, biblioteki, Sali gimnastycznej i kościoła seminaryjno - akademickiego w Opolu przy ul. Drzymały 1.

Kościół drewniany

Kościół drewniany w Malni jest najmłodszym z grupy poewangelickich kościołów zbudowanych na początku XIX w. w Kostowie, niedaleko Kluczborka. Jego dzieje na przestrzeni ostatnich dwudziestu pięciu lat, kiedy go zdemontowano i ponownie zrekonstruowano, ale już na innym miejscu zostały w dużej mierze opisane tam, gdzie mowa jest o gospodarczych osiągnięciach budowniczego kościoła, ks. prałata Franciszka Duszy oraz kolejnych proboszczów w parafii Malnia. Przyznać należy, że najnowsze dzieje kościoła związane z Malnią stanowią jedynie wycinek o wiele bogatszej jego historii, która zostanie obecnie w krótkich zarysach zaprezentowana. Analizując tematyczne opracowania, zaznaczyć należy, że XIX-to wieczni badacze nie poświęcali mu zbyt wiele uwagi. Jego istnienie odnotowano jedynie w inwentarzach typu topograficznego. Pomijają go również niemieccy uczeni z początku XX wieku zajmujący się drewnianymi kościołami na Śląsku. Krótkie wzmianki na temat kościoła w Kostowie udało się odnaleźć jedynie w regionalnych kalendarzach ziemi kluczborskiej oraz w ogólnych opracowaniach dotyczących sztuki na Śląsku. Bardzo istotną pracą, zawierającą ciekawe informacje o historii drewnianego kościoła w Kostowie jest publikacja Dienwiebela. W literaturze powojennej omawiany kościół doczekał się szerszego opracowania. Sporządzono jego inwentaryzację. Powstało nawet na jego temat studium historyczno-architektoniczne. Istotne dane historyczne dotyczące kościoła pochodzą także z inskrypcji umieszczonych na różnych detalach architektonicznych obiektu, które przetrwały napór czasu oraz prace rekonstrukcyjne.

Kościół został zbudowany w Kostowie przez ewangelików w latach 1801-1804. W latach 1976-1978 dokonano jego rozbiórki i ponownej rekonstrukcji w Malni. Po rozebraniu kościoła przewieziono niektóre jego części na nowe miejsce, gdzie miał być odbudowany. Wszystkie prace podejmowano pod nadzorem Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków i wyznaczonych przez niego ekspertów. W Archiwum parafialnym zachował się ważny dokument obrazujący stan elementów konstrukcyjnych kościoła przywiezionych do Malni.

Przytoczona opinia eksperta wskazała na to, jak bardzo zniszczony i zdewastowany był kościół w Kostowie. Udało się do Malni przywieźć niewielką ilość oryginalnego budulca, a i ten w dużej mierze nie nadawał się do dalszego wykorzystania. Trzeba więc było ogromnego nakładu sił, finansów i środków budowlanych, aby zrekonstruować drewniany kościół zgodnie z zachowanymi planami. Warto więc obecnie zwrócić uwagę na kilka szczegółów związanych z technicznym opisem odbudowanego kościoła.

Konstrukcja kościoła

Ściany kościoła są drewniane o konstrukcji zrębowej. Łączone na narożach na zamki węgłowe francuskie, z zewnątrz nieosłonięte, wewnątrz pokryte boazerią deszczułkową. W tęczy znajduje się stara oryginalna belka na której widnieje napis: „ Ein feste Burg ist unser Gott. Ein gute Wehr und Waffen”.

Kościół ozdobiony został nadbudowaną wieżyczką konstrukcji słupowej, szalowaną z zewnątrz deskami. Strop kościoła jest płaski i pokryty deskowaniem. Więźba dachowa drewniana, jętkowa, nad nawą stężona ramą stolcową. Dach kościoła pokryty jest gontem, a jego wieża blachą. Podłogi wykonane zostały z desek. Na chór prowadzą drewniane schody policzkowe z drewnianą balustradą tralkową. Również stolarka jest drewniana. Okna pojedyncze krosnowe.

Plan kościoła

Kościół założony jest na planie dwóch, połączonych ze sobą krótszymi bokami, prostokątów; zbliżonej do kwadratu nawy i przylegającego doń, zamkniętego trójbocznie, prezbiterium. Przy nawie, od wschodu, mieści się prostokątna kruchta. Plan symetryczny jest zwarty, nieznacznie rozczłonkowany przylegającą od północy do prezbiterium, prostokątną zakrystią z wejściem od zachodu.

W środku w południowej ścianie nawy znajduje się boczne wejście (bez kruchty). W południowo-wschodnim narożniku nawy zbudowano jednobiegowe schody prowadzące na chór wsparty na słupach, ciągnący się wzdłuż trzech ścian nawy.

Bryła kościoła

Bryła kościoła jest zwarta, symetryczna, nieco rozczłonkowana przylegającymi doń aneksami - od wschodu kruchtą oraz zakrystią przy północnej ścianie prezbiterium. Dominantę przestrzenną wyznacza czworoboczna wieża wtopiona we wschodnią połać dachu nawy. Budynek jest pokryty dwuspadowymi dachami: wyższym nad nawą oraz niższym nad prezbiterium i kruchtą. Zakrystia pokryta jest jednospadowo. Zamknięcie prezbiterium kryte jest trójpołaciowo. Ściany szczytowe nawy, kruchty oraz zakrystii przedzielone zostały okapami. Na wieży zamocowano hełm baniasty z latarnią.

Elewacje kościoła

Od strony południowej kościoła zastosowano elewację dwuosiową. W osiach widnieją prostokątne otwory okienne. Zastosowano okna dwuskrzydłowe z drobnym podziałem szczeblinami. W drugiej osi nawy kościoła, tuż pod oknem znajduje się zamknięty pełnym łukiem otwór drzwiowy. Elewacja zachodnia obejmuje trójbocznie zamknięte prezbiterium, w środku którego znajduje się owalny okulus. W ścianie zakrystii usytuowano prostokątne okno z drobnym podziałem szczeblinami. W ścianie nawy północnej znajdują się dwa prostokątne okna, analogiczne jak w elewacji południowej. Ściana od strony zakrystii nie posiada otworów. Od wschodu znajduje się szczytowa ściana nawy. W przyziemiu kościoła znajduje się kruchta z prostokątnym otworem drzwiowym. Szczyt wieńczy czworoboczna, szalowana deskami wieża.

Opracowano na podstawie książki

„U źródeł własnej tożsamości” ks. profesora Zygfryda Glaesera.